गुरुचरित्र अध्याय ५३ (Gurucharitra Adhyay 53 in Marathi) हा संपूर्ण गुरुचरित्राचा समारोप आहे. सिद्धाने नामधारकासी सांगितले की जसे हे गुरुचरित्र आता मी तुला सांगितले तसे तू ते इतरांना सांग.
यात नामधारकाच्या विनंतीवरून सिद्धाने त्याला श्रीगुरुचरित्राचे नित्य पठण कसे करावे? सप्ताह पारायण कसे करावे? त्या काळात आचरण कसे असावे? पूजन, नामस्मरणादी कर्मे कशी करावीत? उद्यापन कसे करावे? याबद्दल सविस्तर माहिती सांगितली. असे वर्णन आहे.
गुरूचरित्र अध्याय त्रेपन्नावा – Gurucharitra Adhyay 53
श्रीगणेशाय नमः ।
श्रीगुरुदेवदत्तात्रेयचरणारविंदाभ्यां नमः । गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुर्गुरुर्देवो महेश्वरः । गुरुरेव परं ब्रह्म तस्मै श्रीगुरवे नमः ।
श्रोते व्हावें सावधान । गुरुचरित्राध्याय बावन्न । ऐकोनि नामधारकाचे मन । ब्रह्मानंदीं निमग्न पैं ॥१॥
सेवूनि गुरुचरित्रामृत । नामधारक तटस्थ होत । अंगीं घर्मपुलकांकित । रोमांचही ऊठती ॥२॥
कंठ झाला सद्गदित । गात्रें झालीं सकंपित । विवर्ण भासे लोकांत । नेत्रीं वहाती प्रेमधारा ॥३॥
समाधिसुखें न बोले । देह अणुमात्र न हाले । सात्त्विक अष्‍टभाव उदेले । नामधारक शिष्याचे ॥४॥
देखोनि सिद्ध सुखावती । समाधि लागली यासी म्हणती । सावध करावा मागुती लोकोपकाराकारणें ॥५॥
म्हणोनि हस्तें कुरवाळिती । प्रेमभावें आलिंगिती । देहावरी ये ये म्हणती । ऐक बाळा शिष्योत्तमा ॥६॥
तूं तरलासी भवसागरीं । रहासी ऐसा समाधिस्थ जरी । ज्ञान राहील तुझ्या उदरीं । लोक तरती कैसे मग ॥७॥
याकारणें अंतःकरणीं । दृढता असावी श्रीगुरुचरणीं । बाह्य देहाची रहाटणी । शास्त्राधारें करावी ॥८॥
तुवां विचारिलें म्हणोनि । आम्हां आठवली अमृताची वाणी । तापत्रयातें करी हानि । ऐशी अनुपम्या प्रगटली ॥९॥
तुजमुळें आम्हां आठवलें । तुवां आम्हां बरवें केलें । त्वांही एकाग्रत्वें ऐकिलें । आतां हेंच विस्तारीं ॥१०॥
नामधारका ऐशिया परी । सिद्ध सांगती परोपरी । मग तो नेत्रोन्मीलन करी । कर जोडोन उभा ठाके ॥११॥
म्हणे कृपेचें तारुं । तूंचि या विश्वास आधारु । भवसागर पैल पारु । तूंचि करिसी श्रीगुरुराया ॥१२॥
ऐसें नामधारक विनवीत । सिद्धाचे चरणीं लागत । म्हणे श्रीगुरुचरित्रामृत । अवतरणिका मज सांगा ॥१३॥
या श्रीगुरुचरितामृतीं । अमृताहूनि परमामृतीं । भक्तजनाची मनोवृत्ति । बुडी देवोनि स्थिरावली ॥१४॥
अतृप्त आहे अजूनि । हेचि कथा पुनः सुचवोनि । अक्षयामृत पाजूनि । आनंदसागरीं मज ठेवा ॥१५॥
बहु औषधींचें सार काढोन । त्रैलोक्यचिंतामणी रसायण । संग्रह करिती विचक्षण । तैसें सार मज सांगा ॥१६॥
ऐकोनि शिष्याची प्रार्थना । आनंद सिद्धाचिया मना । म्हणती बाळका तुझी वासना । अखंड राहो श्रीगुरुचरित्रीं ॥१७॥
श्रीगुरुचरित्राची ऐका । सांगेन आतां अवतरणिका । प्रथमपासूनि सारांश निका । बावन्नाध्यापर्यंत ॥१८॥
प्रथमाध्यायीं मंगळाचरण । मुख्य देवतांचें असे स्मरण । श्रीगुरुमूर्तींचें दर्शन । भक्तांप्रती जाहलें ॥१९॥
द्वितीयाध्यायीं ब्रह्मोत्पत्ति । चारी युगांचे भाव कथिती । श्रीगुरुसेवा दीपकाप्रती । घडली ऐसें कथियेलें ॥२०॥
नामधारका अमरजासंगमा । श्रीगुरु नेती आपुले धामा । अंबरीष दुर्वास यांचा महिमा । तृतीयाध्यायीं कथियेला ॥२१॥
चतुर्थाध्यायीं अनसूयेप्रती । छळावया त्रैमूर्ति येती । परी तियेचे पुत्र होती । स्तनपान करिती आनंदें ॥२२॥
पंचमीं श्रीदत्तात्रेय धरी । स्वयें अवतार पीठापुरीं । श्रीपादश्रियावल्लभधारीं । तीर्थयात्रेसी निघाले ॥२३॥
सहाव्यांत लिंग घेउनी । रावण जात गोकर्णीं । विघ्नेश्वरें विघ्न करुनी । स्थापना केली तयाची ॥२४॥
गोकर्णमहिमा असंख्यात । रायाप्रती गौतम सांगत । चांडाळी उद्धरली अकस्मात । सातव्या अध्यायीं वर्णिती ॥२५॥
माता पुत्र जीव देत होतीं । तयाप्रती गुरु कथा सांगती । शनिप्रदोष व्रत देती । ज्ञानी करिती अष्‍टमीं ॥२६॥
नवमाध्यायीं रजकाप्रती । कृपाळू गुरु राज्य देती । दर्शन देऊं म्हणती पुढती । गुप्त झाले मग तेथें ॥२७॥
तस्करीं मारिला भक्त ब्राह्मण । तस्करां वधिती श्रीगुरु येऊन । ब्राह्मणाला प्राणदान । देती दशमाध्यायांत ॥२८॥
माधव ब्राह्मण करंजपुरीं । अंबा नामें त्याची नारी । नरसिंहसरस्वती तिचे उदरीं । एकादशीं अवतरले ॥२९॥
द्वादशाध्यायीं मातेप्रती । ज्ञान कथुनी पुत्र देती । काशी क्षेत्रीं संन्यास घेती । यात्रा करिती उत्तरेची ॥३०॥
मातापित्यांतें करंजपुरीं । भेटोनि येती गोदातीरी । कुक्षिव्यथेच्या विप्रावरी । कृपा करिती त्रयोदशीं ॥३१॥
क्रूर यवनाचें करुनि शासन । सायंदेवास वरदान । देती श्रीगुरु कृपा करुन । चौदाविया अध्यायीं ॥३२॥
पंचदशीं श्रीगुरुमूर्ति । तीर्थें सांगती शिष्यांप्रती । यात्रे दवडूनि गुप्त होती । वैजनाथीं श्रीगुरु ॥३३॥
षोडशीं ब्राह्मण गुरुभक्ति । कथूनि दिधली ज्ञानशक्ति । श्रीगुरु आले भिल्लवडीप्रती । भुवनेश्वरीसन्निध ॥३४॥
भुवनेश्वरीला मूर्ख ब्राह्मण । जिव्हा छेदोनि करी अर्पण । त्यास श्रीगुरुंनी विद्या देऊन । धन्य केला सप्तदशीं ॥३५॥
घेवडा उपटोनिया दरिद्रियाचा । कुंभ दिधला हेमाचा । वर्णिला प्रताप श्रीगुरुचा । अष्‍टादशाध्यायांत ॥३६॥
औदुंबराचें करुनि वर्णन । योगिनींस देऊनि वरदान । गाणगापुरास आपण । एकोनविंशीं श्रीगुरु गेले ॥३७॥
स्त्रियेचा समंध दवडून । पुत्र दिधले तिजला दोन । एक मरतां कथिती ज्ञान । सिद्धरुपें विसाव्यांत ॥३८॥
तेचि कथा एकविंशीं । प्रेत आणिलें औदुंबरापाशीं । श्रीगुरु येऊनि तेथे निशीं । पुत्र उठविती कृपाळू ॥३९॥
भिक्षा दरिद्रयाघरीं घेती । त्याची वंध्या महिषी होती । तीस करुन दुग्धवंती । बाविसाव्यांत वर दिधला ॥४०॥
तेविसाव्यांत श्रीगुरुस । राजा नेई गाणगापुरास । तेथें उद्धरती राक्षस । त्रिविक्रम करी श्रीगुरुनिंदा ॥४१॥
भेटों जाती त्रिविक्रमा । दाविती विश्वरुपमहिमा । विप्र लागे गुरुपादपद्मा । चोविसाव्यांत वर देती ॥४२॥
म्लेंच्छांपुढें वेद म्हणती । विप्र ते त्रिविक्रमा छळती । त्याला घेऊनि सांगातीं । गुरुपाशीं आला पंचविंशीं ॥४३॥
सव्विसाव्यांत तया ब्राह्मणां । श्रीगुरु सांगती वेदरचना । त्यागा म्हणती वादकल्पना । परी ते उन्मत्त नायकती ॥४४॥
सत्ताविशीं आणोनि पतिता । विप्रांसी वेदवाद करितां । कुंठित करोनि शापग्रस्ता । ब्रह्मराक्षस त्यां केलें ॥४५॥
अष्‍टाविंशीं तया पतिता । धर्माधर्म सांगोनि कथा । पुनरपि देऊनि पतितावस्था । गृहाप्रती दवडिला ॥४६॥
एकोनत्रिंशीं भस्मप्रभाव । त्रिविक्रमा कथितां गुरुराव । राक्षसा उद्धरी वामदेव । हा इतिहास तयांतची ॥४७॥
त्रिंशाध्यायीं पति मरतां । तयाची स्त्री करी बहु आकांता । तीस श्रीगुरु नाना कथा । कथून शांतवूं पाहती ॥४८॥
एकतिसाव्यांत तेचि कथा । पतिव्रतेचे धर्म सांगतां । सहगमनप्रकार बोधितां । ते स्त्रियेतें जगद्गुरु ॥४९॥
सहगमनीं निघतां सती । श्रीगुरुस झाली नमस्कारिती । आशीर्वाद देवोनि तिचा पति । बत्तिसाव्यांत उठविला ॥५०॥
तेतिसाव्यांत रुद्राक्षधारण । कथा कुक्कुटमर्कट दोघेजण । वैश्य- वेश्येचें कथन । करिती रायातें परस्पर ॥५१॥
रुद्राध्यायमहिमा वर्णन । चौतिसाव्यांत निरुपण । राजपुत्र केला संजीवन । नारद भेटले रायातें ॥५२॥
पंचत्रिंशत्प्रसंगांत । कचदेवयानी कथा वर्तत । आणिक सोमवारव्रत । सीमंतिनीच्या प्रसंगें ॥५३॥
छत्तिशीं ब्रह्मनिष्‍ठ ब्राह्मणा । स्त्रियेनें नेलें परान्नभोजना । कंटाळुनी धरिती श्रीगुरुचरणा । त्याला कर्ममार्ग सांगती ॥५४॥
सप्तत्रिंशीं नाना धर्म । विप्रा सांगोनि ब्रह्मकर्म । प्रसन्न होवोनि वर उत्तम । देती श्रीगुरु तयांतें ॥५५॥
अष्‍टत्रिंशीं भास्कर ब्राह्मण । तिघांपुरतें आणिलें अन्न । जेविले बहुत ब्राह्मण । आणिक गांवचे शूद्रादि ॥५६॥
सोमनाथाची गंगा युवती । साठ वर्षांची वंध्या होती । तीस दिधली पुत्रसंतती । एकुणचाळिसावे अध्यायीं ॥५७॥
नरहरीकरवीं शुष्क काष्‍ठा । अर्चवूनि दवडिलें त्याच्या कुष्‍ठा । शबरकथा शिष्यवरिष्‍ठां । चाळिसाव्यांत सांगती ॥५८॥
एकेचाळिसीं सायंदेवा । हस्तें घेती श्रीगुरुसेवा । ईश्वरपार्वतीसंवाद बरवा । काशीयात्रानिरुपण ॥५९॥
पुत्रकलत्रेंसी सायंदेव । येऊनि करिती श्रीगुरुस्तव । त्याला कथिती यात्राभाव । वरही देती बेचाळिसी ॥६०॥
त्रेचाळिसीं अनंतव्रत । धर्मराया कृष्ण सांगत । तेचि कथा सायंदेवाप्रत । सांगोनि व्रत करविती ॥६१॥
चवेचाळिसीं तंतुकार भक्तासी । श्रीपर्वत दावूनि क्षणेसी । शिवरात्रीपुण्यकथा त्यासी । विमर्षण राजाची कथियेली ॥६२॥
पंचेचाळिसीं कुष्‍ठी ब्राह्मण । आला तुळजापुराहून । त्याला करवूनि संगमीं स्नान । कुष्‍ठ नासूनि ज्ञान देती ॥६३॥
कल्लेश्वर हिपरगे ग्रामास । श्रीगुरु भेटती नरहरी कवीस । आपुला शिष्य करिती त्यास । शेचाळिसीं अध्यायीं ॥६४॥
सत्तेचाळिसीं दिवाळी सण । गुरुसी आमंत्रिती सातजण । तितुकीं रुपें धरुनि आपण । गेले मठींही राहिले ॥६५॥
अठ्‌ठेचाळिसीं शूद्रशेतीं । त्याचा जोंधळा कापूनि टाकिती । शतगुणें पिकवूनि पुढती । आनंदविलें तयातें ॥६६॥
एकोनपंचाशतीं श्रीगुरुमूर्ति । अमरजासंगममाहात्म्य कथिती । आणिकही तेथें सांगती । कुष्‍ठ दैवार्जितीं रत्‍नाबाईचें ॥६७॥
म्लेंच्छाचा स्फोटक दवडिती । भक्तीस्तव त्याचे नगरा जाती । पुढें श्रीपार्वतीं भेटों म्हणती । पन्नासावे अध्यायीं ॥६८॥
एकावन्नबावन्नांत गुरुमूर्ति । देखूनिया क्षितीं पापप्रवृत्ति । उपद्रवितील नाना याती । म्हणोनि गुप्तरुपें रहावें ॥६९॥
ऐसा करुनि निर्धार । शिष्यांसी सांगती गुरुवर । आजि आम्ही जाऊं पर्वतावर । मल्लिकार्जुनयात्रेसी ॥७०॥
ऐसें ऐकूनि भक्तजन । मनीं होती अतिउद्विग्न । शोक करिती आक्रंदोन । श्रीगुरुचरणीं लोळती ॥७१॥
इतुकें पाहुनी गुरुमूर्ति । वरद हस्तें तयां कुरवाळिती । मद्भजनीं धरा आसक्ति । मठधामीं राहोनिया ॥७२॥
ऐसें बोधूनि शिष्यांसी । गुरु गेले कर्दळीवनासी । नाविकमुखें सांगूनि गोष्‍टीसी । निजानंदीं निमग्न होती ॥७३॥
ऐसें अपार श्रीगुरुचरित्र । अनंत कथा परम पवित्र । त्यांतील बावन्न अध्यायमात्र । प्रस्तुत कथिलें तुजलागीं ॥७४॥
सिद्ध म्हणे नामधारका । तुज कथिली अवतरणिका । श्रीगुरु गेले वाटती लोकां । गुरु गुप्त असती गाणगापुरीं ॥७५॥
कलियुगीं अधर्म वृद्धि पावले । म्हणोनि श्रीगुरु गुप्त झाले । भक्तजनाला जैसे पहिले । तैसेच भेटती अद्यापि ॥७६॥
हे अवतरणिका सिद्धमाला । श्रीगुरु भेटती जपे त्याला । जैसा भावार्थ असे आपुला । तैशीं कार्यें संपादिती ॥७७॥
नामधारका शिष्य भला । अवतरणिकेचा प्रश्न केला । म्हणोनि इतिहाससारांशाला । पुनः वदलों सत्‌शिष्या ॥७८॥
पूर्वीं ऐकिलें असेल कानीं । त्यातें तात्काळ येईल ध्यानीं । इतरां इच्छा होईल मनीं । श्रीगुरुचरित्रश्रवणाची ॥७९॥
ऐसी ही अवतरणिका जाण । तुज कथिली कथांची खूण । इचें सतत करितां स्मरण । कथा अनुक्रमें स्मरतसे ॥८०॥
ऐसें वदे सिद्धमुनि । नामधारक लागे चरणीं । विनवीतसे कर जोडोनि । तुझे वचनें सर्व सिद्धि ॥८१॥
आतां असे विनवणी । श्रीगुरुसप्ताहपारायणीं । किती वाचावें प्रतिदिनीं । हें मज सांगा श्रीगुरुराया ॥८२॥
सिद्ध म्हणती नामधारका । तुवां प्रश्न केला निका । परोपकार होईल लोकां । तुझ्या प्रश्नेंकरुनिया ॥८३॥
अंतःकरण असतां पवित्र । सदाकाळ वाचावें गुरुचरित्र । सौख्य होय इहपरत्र । दुसरा प्रकार सांगेन ॥८४॥
सप्ताह वाचावयाची पद्धति । तुज सांगों यथास्थिति । शुचिर्भूत होवोनि शास्त्ररीतीं । सप्ताह करितां बहु पुण्य ॥८५॥
दिनशुद्धि बरवी पाहून । आवश्यक स्नानसंध्या करुन । पुस्तक वाचावयाचें स्थान । रंगवल्लयादि शोभा करावी ॥८६॥
देशकालादि संकल्प करुन । पुस्तकरुपीं श्रीगुरुचें पूजन । यथोपचारें करुन । ब्राह्मणांसही पूजावे ॥८७॥
प्रथम दिवसापासोन । बसावया असावें एक स्थान । अतत्त्वार्थभाषणीं धरावें मौन । कामादि नियम राखावे ॥८८॥
दीप असावे शोभायमान । देवब्राह्मणवडिलां वंदून । पूर्वोत्तरमुख करुन । वाचनीं आरंभ करावा ॥८९॥
नवसंख्या अध्याय प्रथम दिनीं । एकविंशतीपर्यंत द्वितीय दिनीं । एकोनत्रिंश तृतीय दिनीं । चतुर्थदिवशीं पसतीस ॥९०॥
अडतीसपर्यंत पांचवे दिनीं । त्रेचाळिसवरी सहावे दिनीं । सप्तमीं बावन्न वाचोनि । अवतरणिका वाचावी ॥९१॥
नित्य पाठ होता पूर्ण । करावें उत्तरांगपूजन श्रीगुरुतें नमस्कारुन । उपहार कांहीं करावा ॥९२॥
या प्रकारें करावें सप्तदिन । रात्रीं करावें भूमिशयन । सारांश शास्त्राधारें करुन । शुचिर्भूत असावें ॥९३॥
एवं होतां सप्तदिन । ब्राह्मणसुवासिनीभोजन । यथाशक्ति दक्षिणा देऊन । सर्व संतुष्‍ट करावे ॥९४॥
ऐसें सप्ताह अनुष्‍ठान । करितां होय श्रीगुरुदर्शन । भूतप्रेतादि बाधा निरसन । होवोनि सौख्य होतसे ॥९५॥
ऐसें सिद्धांचें वचन ऐकोनि । नामधारक लागे चरणीं । म्हणे बाळाची आळी पुरवोनि । कृतकृत्य केलें गुरुराया ॥९६॥
श्रोते म्हणती वंदूनि पायीं । श्रीगुरु केली बहु नवलाई । बाळका अमृत पाजी आई । तैसें आम्हां पाजिलें ॥९७॥
प्रति अध्याय एक ओंवी । ओंविली रत्‍नमाळा बरवी । मनाचे कंठीं घालितां पदवी । सर्वार्थाची पावती ॥९८॥
सिद्धांचें वचन रत्‍नखाणी । त्यांतूनि नामधारक रत्‍नें आणी । बावन्न भरोनि रांजणीं । भक्तयाचका तोषविलें ॥९९॥
किंवा सिद्ध हा कल्पतरु । नामधारकें पसरिला करु । यांचा करोनि परोपकारु । भक्तांकरितां बहु केला ॥१००॥
किंवा सिद्धमुनि बलाहक । नामधारक शिष्य चातक । मुख पसरोनि बिंदु एक । मागतां अपार वर्षला ॥१॥
तेणें भक्तां अभक्तां फुकाचा । सकळां लाभ झाला अमृताचा । ह्रदयकोशीं खळजनांचा । पाषाण समयीं पाझरे ॥२॥
श्रीगुरुरायाचे धरुं चरण । सिद्धमुनीतें करुं वंदन । नामधारका करुं नमन । ऐसें करीं नारायण ॥३॥
श्रीगुरुरुपी नारायण । विश्वंभरा दीनोद्धारणा । आपणा आपुली दावूनि खुणा । गुरुशिष्यरुपें क्रीडसी ॥१०४॥
इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे द्विपंचाशदध्यायसारे अवतरणिका नाम त्रिपंचाशत्तमोऽध्यायः ॥५३॥
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पितमस्तु । शुभं भवतु । ओवीसंख्या ॥१०४॥
श्रीगुरुचरित्रं समाप्तं । एकंदर ओवीसंख्या ॥७३८५॥
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥
Watch it on YouTube: गुरूचरित्र अध्याय त्रेपन्नावा
| Similar Post |
|---|
| गुरूचरित्र अनुक्रमणिका – Shri Gurucharitra Index |
| गुरूचरित्र अध्याय एकावन्नावा – Gurucharitra Adhyay 51 in Marathi |
| गुरूचरित्र अध्याय बावन्नावा – Gurucharitra Adhyay 52 in Marathi |